IMMANUEL KANT

INTRODUCIÓN

Immanuel Kant (1724-1804) está a medio camiño entre a Ilustración e o Romanticismo, pois contribúe decisivamente á expansión e ao recoñece­mento dos valores da Ilustración (racionalidade, liberdade, moralidade, universalidade), pero tamén fomentará a recuperación da lingua e da cultura nacionais (o alemán).

Para Kant, a Ilustración representa a liberación humana mediante a razón, concepción que aparece na súa obra “Resposta á pre­gunta: Que é a Ilustración?”. Neste manifesto desenvolve varios temas: a capacidade natural da intelixencia humana, o rexeitamento de tutelas e autoridades alleas á razón mesma, a falta de valentía no uso da razón, e a necesidade de actuar de maneira autónoma. Considera que a razón autónoma e soberana é a “luz” que permitirá ver a realidade e organizala colectivamente. Para isto necesítase que o pobo teña acceso á educación e se atreva a pensar por sí mesmo, sen suxeicións nin dependencias. “Sapere aude”, atrévete a pensar, é o lema da Ilustración segundo Kant.

BIOGRAFÍA

 Kant nace en 1724 en Königsberg (naqueles momentos capi­tal da Prusia oriental, un dos Estados nos que se atopaba dividida Alemaña antes da súa unificación. Actualmente pertence a Rusia e denomínase Kaliningrado). Nace nunha familia modesta moi numerosa, que o educa na relixión pietista (estrita e rigorosa rama do protestantis­mo). Estuda na Universidade de Königsberg, entre outras moitas disciplinas, a filosofía racionalista de Wolff, da que máis tarde se separaría, e a física de Newton. Tras finalizar os estudos universitarios, exerce como preceptor dos fillos da nobreza prusiana. Pouco despois e grazas a súa obra Disertación, convértese en profesor titular da Universidade de Königsberg, actividade que non abandona ata a súa xubilación e na que demostra unha formación integral e enciclopédica, impartindo cursos de lóxica, matemática, antropoloxía, ética, pedagoxía, ciencias naturais, metafísica, teoloxía, xeografía...

          Ao producirse a Revolución Francesa, Kant a defende por considerala a materialización dos ideais de racionali­dade e emancipación que veneraba, pero o novo rei de Prusia, Fre­derico Guillerme II oponse aos ideais ilustrados, polo que a obra de Kant choca contra esta reacción conservadora e sofre a censura nun libro seu sobre relixión. Tratará de continuar a súa obra sen ter que se enfrontar coa autoridade.

          Kant morre en Königsberg en 1804, e o seu enterro convértese nunha sorprendente e espectacular manifestación popular: «O fillo do alabardeiro foi enterrado coma un rei». E é que Kant encarnaba o ideal da Ilustración: a posibilida­de de emancipación presente en cada home.

OBRAS

         Na filosofía de Kant, adoitan distinguirse dous períodos: o precrítico, caracterizado por seguir aos racionalistas Leibniz e Wolff; e o crítico, que é o período das "tres críticas", a Crítica da razón pura, a Crítica da razón práctica e a Crítica do xuízo. Neste periodo reformula todos os temas da filosofía intentando superar os sistemas racionalistas e empiristas, coas súas consecuencias de dogmatismo e escepticismo. Kant di que tras ler a Hume, sae do seu "soño dogmático", consistente en confiar cegamente nas facultades cognoscitivas sen sometelas a unha previa crítica. Neste periodo atopanse tamén outras obras importantes, como: Prolegómenos a toda metafísica futura que poida presentar­se como ciencia, onde expón os mesmos contidos, pero de maneira máis accesible e áxil; Resposta á pre­gunta: Que é a Ilustración?, un dos manifes­tos máis famosos deste movemento cultural; Fundamentación da metafísica dos costumes, na que reflexiona sobre moral; A relixión dentro dos límites da simple razón, na que trata de reli­xión; A paz perpetua, na que reflexiona sobre política, propoñendo un programa de paz para garantir a boa convivencia entre os distintos Estados ou países.

A TEORÍA DO COÑECEMENTO

       Kant, na súa Crítica da razón pura, afirma que os seus intereses poden resumirse en tres cuestións básicas: que podo coñecer?, que debo facer? e que podo esperar? A primeira pregunta está relacionada coa metafísica; a segunda, coa moral, e a terceira, coa relixión e a historia. Posteriormente, na súa obra Lóxica, engadirá unha nova pregunta: que é o home?, dicindo que esta engloba as anteriores, pois os verbos "poder" e "deber" teñen como suxeito ao ser humano.

Respecto das primeiras preguntas, Kant conclúe que a razón no é só o instrumento que nos permite coñecer, senón tamén a facultade que guía as nosas accións desde unha perspectiva ética. Distingue así a razón teórica (ámbito do coñecemento) e a razón práctica (ámbito da acción) e proponse facer unha CRÍTICA da propia razón, para determinar os seus límites e posibilidades. Esta actitude é coñecida como CRITICISMO, postura intermedia entre o dogmatismo e o escepticismo que defende que podemos coñecer (a diferenza do que cren os escépticos), pero que este coñecemento debe ser cuestionado e revisado continuamente para evitar os erros (non é definitivo como cren os dogmáticos). Hai que dicir que “Crítica” procede do grego Krinein, que significa discernimento, separación.

   Por unha parte, os racionalistas sostiñan que a razón, partindo de si mesma e dos contidos innnatos que posúe, pode alcanzar un coñecemento universal; pola outra, os empiristas defendían que a razón só opera co material da experiencia: como este é concreto e cambiante, o noso coñecemento non pode superar a categoría de probable. Kant, insatisfeito tanto co dogmatismo dos racionalistas coma co escepticismo dalgúns empiristas, realiza unha síntese entre ambas correntes. Os empiristas tiñan razón en que sen experiencia non hai coñecemento, e os racionalistas en que non todo é experiencia, xa que o suxeito que coñece proporciona algo imprescindible para que sexa posible este coñecemento. Isto é así porque o ser humano non se limita a recibir información, senón que contrúe el mesmo a súa imaxe do mundo. Facendo unha comparación, o ser humano non é coma un negativo que, pasivamente, se deixa impresionar pola luz, senón que e máis ben coma unha cámara fotográfica; a forma en que está deseñada (tipo e profundidade do obxectivo, potencia do flash, velocidade do obturador...) condicionará a reprodución que leve a cabo da realidade. Deste modo, para que haxa coñecemento é necesario que o intelecto achegue certas formas a priori que brotan espontaneamente del; pero estas condicións, aínda que necesarias, non son suficientes, xa que se necesita da experiencia sensible, que aporta os datos a interpretar e ordenar baixo esas “formas”.

Así, o coñecemento humano resulta da síntese de elementos a priori e elementos empíricos. Os primeiros constitúen a “forma” que ordena, unifica e dá sentido aos segundos, á materia plural ou multiplicidade de impresións reportadas pola sensibilidade. Mediante estas formas a priori (da sensibilidade: o espazo e o tempo; e do entendemento: a síntese categorial), o ser humando reduce toda a diversidade fenoménica a unha unidade. Deste xeito, o coñecemento é o resultado do posto polas formas a priori do suxeito cognoscente e os datos múltiples proporcionados pola experiencia sensorial.

Isto supón que neste proceso cognoscitivo, o obxecto de coñecemento non é a realidade obxectiva (a cousa en si, denominada “nóumeno” por Kant), senón o que pasou polo noso filtro, polas nosas facultades (fenómeno ou aparencia externa). Aínda así, supoñemos que o fenómeno é a representación ou imaxe da realidade, crenza que provén do sentido común e que Kant di que non se pode demostrar, xa que o suxeito tería que saír de si mesmo e comprobar se o fenómeno se corresponde con aquilo do que se supón que é representación. Como este paso é imposible, o nóumeno convértese no límite do coñecemento, naquilo que permanece misteriosamente inaccesible.

          Estas teorías kantianas no terreo da epistemoloxía foron tan innovadoras que o propio Kant comparounas coas teorías astronómicas de Copérnico; de aí que se fale da “revolución copernicana de Kant”. Do mesmo xeito que Copérnico investiu os termos dicindo que non eran os corpos celestes os que viraban ao redor e movíanse, senón o noso planeta, que viraba ao redor do sol, Kant dixo que non é o entendemento humano o que se adapta ás cousas, senón que son as cousas as que se adaptan ao entendemento.

Esta teoría epistemolóxica kantiana denomínase “Idealismo Transcendental”, pois a realidade é constituída pola actividade do suxeito. É dicir, “Idealismo”, porque son as ideas ou estruturas mentais do suxeito (o espazo, o tempo e as categorías) as que permiten o coñecemento; e “Transcendental”, porque estas ideas ou estruturas son a priori, é dicir, universais e polo tanto, trascenden o concreto. O suxeito descrito por Kant non é un suxeito empírico concreto, senón este conxunto de condicións lóxicas que fan posible a obxectividade do coñecer.

Para a constitución do obxecto de coñecemento é necesario que o suxeito revista o dato empírico dunhas condicións transcendentais de obxectividade, denominadas "formas a priori".

Kant representa con isto un novo enfoque ou método filosóficos, o método transcendental, consistente en estudar a forma mesma do coñecer, analizando a súa validez e condicións. A función da filosofía é analizar as facultades humanas involucradas no proceso cognoscitivo, non coñecer o obxecto nin ampliar o noso coñecemento. Kant concluirá que o coñecemento pode ser universal e necesario porque se basea nestas facultades que comparten todos os homes. Pero estas formas a priori condiciónannos a construír unha particular e específica imaxe do mundo, a humana, que non se debe confundir coa maneira como é o mundo en realidade.

     A POSIBILIDADE DA CIENCIA: Para os empiristas, os enunciados das ciencias eran enunciados continxentes, xa que ao limitar o coñecemento á experiencia concreta, negábaselle toda universalidade. Kant, un entusiasta da física newtoniana, intentará validar e lexitimar os progresos da ciencia do seu tempo. Este será un dos obxectivos da súa obra máis importante, a Crítica da razón pura.

          Dado que coñecer é xulgar, é dicir, relacionar uns conceptos con outros, e as argumentacións son relacións entre enunciados ou xuízos, para determinar cando son universais e necesarias (é dicir, científicas), é preciso analizar primeiro se os xuízos o son.

Por iso, Kant elabora unha teoría dos xuízos na que establece as dúas condicións que teñen que cumprir para ser científicos, a saber, ser extensivos ou ampliar o noso coñecemento e ser universais e necesarios, é dicir, válidos en calquera circunstancia e momento.

Partirá da distinción entre xuízos analíticos e sintéticos:

-          Os analíticos son aqueles xuízos nos que o predicado non engade nada que previamente non estivese xa expresado na noción de suxeito (ex.: "os gatos son felinos", “un solteiro non é casado”). Non son extensivos, é dicir, non aumentan o noso coñecemento, e por iso non nos serven para a ciencia. Estes baséanse no principio de non contradición, e son a priori da experiencia, polo que posúen un carácter universal e necesario (xa que se refiren a todos os suxeitos que caen baixo devandito suxeito e non teñen ningunha excepción, xa que non hai ningún gato que non sexa felino).

-          os sintéticos son aqueles xuízos nos que o predicado engade un contido novo ao suxeito (ex.: "Xoan ten unha pelota de cores”, “A mesa é verde", “O meu gato dorme no sofá”). Para saber da verdade destes xuízos temos que apelar á experiencia, polo que se trata dun xuízo a posteriori, xa que necesita dunha comprobación empírica. Así, aínda que os xuízos sintéticos sí son extensivos, son particulares e continxentes, xa que se refiren a casos puntuais expostos á variabilidade dos feitos (Xoan pode regalar a súa pelota no momento no que o dicimos ou pintar a mesa de vermello e o gato despertar); xa que logo, os xuízos deste tipo tampouco serven para a ciencia, xa que non dan estabilidade e capacidade predictiva ao noso coñecemento.

Por isto, Kant buscará un tipo de xuízos que sendo universais e necesarios, sexan ao mesmo tempo, extensivos ou sintéticos. Serán os chamados xuízos sintéticos a priori (ex.: “dous máis dous son catro”, “a liña recta é a distancia máis curta entre dous puntos”, “un triángulo ten tres lados”, etc.) Estes xuízos sintéticos a priori constitúen os principios de todas as ciencias teóricas, como é o caso das Matemáticas ou a Física, cuxos xuízos son deste tipo.

 O que non vai ser unha ciencia será a Metafisica (tradicional e dogmática), xa que as proposicións nas que se expresan os seus contidos non son científicas, pois traspasan os límites das capacidades humanas (a experiencia). Contidos como Deus ou a alma, aínda que de sumo interese, escapan ás nosas capacidades, polo que non os podemos coñecer (aínda que si os podemos pensar). Canto digamos sobre eles redúcese a meras opinións que carecen de todo rigor científico.

     Na Crítica da razón pura, Kant intenta establecer e fixar as posibilidades reais de obter coñecemento científico. Só se sabemos como funciona a razón e ata onde pode chegar, poderemos establecer por que é posible a ciencia e como son posibles os xuízos sintéticos a priori. Para iso,  pasa a analizar as facultades que interveñen no coñecemento. Na primeira parte da obra, denominada “Estética transcendental”, analiza a facultade da Sensibilidade. Na segunda parte (subdividida en dous), denominada “Lóxica Transcendental” analiza as facultades intelectuais: “Analítica Transcendental”, na que analiza a facultade do Entendemento; e “Dialéctica Transcendental”, na que analiza a facultade da Razón.

Sobre a sensibilidade, Kant afirma que grazas a ela percibimos o mundo, construíndonos unha representación del. Todas as especies animais posúen esta capacidade, pero non todas as especies elaboran a mesma imaxe, xa que cada unha posúe un aparato sensorial que lle permite percibir o mundo dunha determinada forma. Así, por exemplo, mentres que os humanos vemos as papoulas encarnadas, as abellas, en cambio, percíbenas violáceas. Como son en realidade as papoulas non pode ser captado nin polo home nin polas abellas. Kant foi un dos primeiros en intuílo: a estrutura ou forma da nosa sensibilidade condiciona e limita a nosa forma de ver o mundo, obrigándonos a ordenar todo o que percibimos no espazo e no tempo. Espazo e tempo son as formas a priori da sensibilidade, porque son anteriores á experiencia e determinan a maneira en que a podemos ter. Non podemos obter a representación dalgunha cousa se non a situamos nun lugar e nun momento concretos (se non está aquí e agora). Kant denominou “Estética Transcendental” á doutrina destas formas a priori do coñecemento sensible, condicións de toda sensibilidade. Todas as nosas impresións aparecen ordenadas ou estruturadas no espazo e no tempo (ou só no tempo, como a dor). Así, o espazo é a condición das nosas impresións externas; e o tempo, a de todas (impresións externas e internas). Son a priori porque constitúen condicións anteriores e necesarias que fan posibles todas as impresións sensibles; é dicir, non podemos eliminar o tempo ou o espazo dos fenómenos.

          Doutra banda, hai dúas clases de intuicións: as empíricas (sensacións ou representacións do obxecto polo que somos afectados) e as puras (representacións nas que non hai nada que pertenza á sensación). Kant di que o espazo e o tempo son as únicas intuicións puras. Con isto quere dicir que non son conceptos universais e abstractos que se formaron mediante a observación previa de varios espazos e tempos (como cando formamos o concepto de mesa ao ver varias delas).
Son puras porque as coñecemos con anterioridade a toda percepción sensible e non conteñen absolutamente ningún contido empírico, constituíndo as condicións da nosa intuición empírica.                  Kant advirte que estas intuicións son imprescindibles para poder coñecer, pero non constitúen coñecemento, pois son inconexas e faltas de sentido. Para que proporcionen coñecemento hai que interpretalas e entendelas: esta é, precisamente, a función do entendemento. O estudo desta segunda facultade cognitiva é o que Kant denomina “Analítica transcendental”. Nela, o autor afirma que o entendemento  caracterízase pola facultade de pensar ou realizar xuízos a partir das intuicións da sensibilidade. Faino mediante os CONCEPTOS, que agrupan a multiplicidade de impresións, dotándoas de sentido, co que se converten nos instrumentos necesarios para pensar a realidade. Así, segundo Kant, comprender consiste en sintetizar o material das impresións na unidade dun concepto, é dicir, cando vemos un determinado obxecto ou ser de tal tamaño, con tal cor, etc., comprendemos ditas impresións cando podemos agrupalas nun concepto concreto (o de silla, mesa, elefante...)

          As impresións e os conceptos son dous elementos indispensables no coñecer: un coñecemento sen impresións é un coñecemento baleiro, carente de significado, e unha impresión sen un concepto é unha impresión cega. Só cando encadramos o concepto coa impresión podemos dicir que coñecemos algo, é dicir, só mediante a conexión de sensibilidade e entendemento existe coñecemento das cousas: "a través da primeira facultade dásenos un obxecto, a través da segunda pensámolo".

          Kat distingue entre conceptos puros ou Categorías e conceptos empíricos. Estes últimos son aqueles sacados da experiencia, é dicir, a posteriori. Despois de observar e comparar, extráense as características comúns de diversos obxectos e fórmanse conceptos como os de home, casa, árbore, etc. Estes tipo de conceptos non son formas de coñecer que poidan dar lugar a un saber universal e necesario (ciencia). En cambio, as Categorías ou conceptos puros non proveñen da experiencia, senón que son estruturas apriori do entendemento. Son creacións espontáneas do entendemento que sirven para agrupar e ordenar as intuicións da sensibilidade, posibilitando así a comprensión dos obxectos. As Categorías son os únicos conceptos que poden dar orixe a xuízos sintéticos a priori.

         Para deducir estas categorías, Kant servirase dos tipos de xuízos, xa que xulgar é unificar e os conceptos puros ou categorías serán as formas supremas de unificación.

XUÍZOS:

- Segundo a cantidade: Universal, Particular, Singular.

- Segundo a calidade: Afirmativo, Negativo, Indeterminado.

- Segundo a relación: Categórico, Hipotético, Disxuntivo.

- Segundo a modalidade: Problemático, Asertórico, Apodíctico. 

CATEGORÍAS:

- Segundo a cantidade: Unidade, Pluralidade, Totalidade.

- Segundo a calidade: Realidade, Negación, Limitación.

- Segundo a relación: Substancia, Causa, Reciprocidade.

- Segundo a modalidade: Posibilidade, Existencia, Necesidade.

            Exemplo da aplicación de categorías: Se digo "esta lousa é verde" fago un xuízo no que interveñen conceptos empíricos (lousa e verde), pero eu non podería facer tal xuízo se non dispuxese dunha serie de conceptos previos, como os de "totalidade" (xa que unifico os datos sensibles nun termo: lousa), "realidade" (xa que considero a cor verde como algo real na lousa), "substancia" e "accidente" (aplicados á lousa e á cor verde, respectivamente), "existencia", etc.

         Devanditas categorías constitúen as condicións a priori da experiencia científica, é dicir, as condicións necesarias para que os obxectos poidan ser pensados (recórdese que o espazo e o tempo eran as condicións necesarias para a experiencia empírica). As categorías serán as condicións necesarias do coñecemento intelectual, xa que o dato empírico necesita das categorías para poder converterse en obxecto de coñecemento. Se faltasen estas, sería imposible o coñecemento, xa que grazas a elas o intelecto une e sintetiza o diverso da sensibilidade, formulando os principios e as leis universais propias da ciencia física. Pero, a súa vez, as categorías quedan baleiras e estériles se non se verifican na experiencia, é dicir, grazas ás intuicións empíricas. Xa que logo, o criterio de verdade é a evidencia sensible (igual que nos empiristas).

         Con toda esta análise, Kant defende a posibilidade de xuízos sintéticos a priori na Física, concibindo esta como o conxunto de leis que explican os fenómenos naturais. Kant amosa que se ben estas leis se deben comprobar na experiencia, non proveñen dela. Precisamente neste punto é donde se equivocaban os empiristas: os principios da física non se derivan da experiencia, senón das categorías puras do entendemento. Por exemplo, o principio de causalidade (todo fenómeno obedece a unha causa), tan criticado por Hume, é unha consecuencia de que o noso entendemento interprete os fenómenos aplicando a categoría da “causa”.

             Na dialéctica transcendental, Kant analiza a terceira das facultades cognitivas: a razón. Así que o entendemento clasificou as impresións baixo conceptos e os asociou formando xuízos, a razón intervén relacionando estes xuízos en argumentacións ou razoamentos que tratan de proporcionar coñecementos cada vez máis xerais. A razón é, polo tanto, segundo Kant, a facultade de razoar buscando principios máis xerais, que permiten explicar unha maior cantidade de fenómenos. Esta tendencia humana está marcada polas formas a priori da razón, que son as tres ideas trascendentais: a idea de alma, a idea de mundo e a idea de Deus. Baixo a idea de alma, a razón subsume todos os fenómenos subxectivos procedentes da experiencia interna. Unifícaos, dándolles identidade, baixo a idea de “Eu”. A idea de mundo serve para unificar e tratar como un todo os fenómenos da experiencia externa. Así, considera que os fenómenos obxectivos proceden dun único e mesmo mundo. E finalmente, baixo a idea de Deus, que é a máis xeral, agrupamos tanto os contidos da experiencia interna coma os da experiencia externa, é dicir, unificamos os fenómenos do Eu e do mundo.

          Estas ideas deben ser consideradas como principios reguladores que orientan a razón na súa busca de principios xerais, ou o que é o mesmo, como obxectivos ideais que é imposible alcanzar. Non se poden entender como realidades obxectivas, é dicir, considerar que estas ideas teñen un referente ou correlación na realidade. Isto só leva á razón a intentar coñecer estas ideas, traspasando así os límites do que é posible coñecer e sendo vítima de ilusións e de enganos. Isto é o que acontece na Metafísica, que defende estas ideas trascendentais como realidades últimas que dan sentido e finalidade a todo o que acontece. Ese é o fracaso da Metafísica, xa que pretende aplicar as categorías a campos que se atopan máis aló da posible experiencia empírica. Así, as categorías ou conceptos puros non se plenifican con intuicións sensibles, e xa dixemos que concepto sen intuición, equivale a concepto baleiro. Isto leva á Metafisica a paraloxismos e antinomias ou sofismas da razón, como son os razoamentos que afirman a existencia da alma, do mundo en sí e de Deus. Este tipo de realidades, aínda que non poden ser obxecto de coñecemento, si de crenza, pois unha cousa é o cognoscible e outra o pensable.

          Xa que logo, Kant conclúe que a Metafísica, a pesar de ser resultado dunha tendencia natural do ser humano (a de avanzar cara a principios cada vez máis xerais), non pode constituír unha ciencia. A Metafísica tradicional, dogmática, debe ser refutada. No seu lugar, defende unha nova Metafísica: a Metafísica Crítica, que trata de vixiar a marcha da razón e reprimir mediante a crítica a irresistible tendencia a exceder os límites das nosas capacidades cognoscitivas.

 A FILOSOFÍA MORAL

 A LEI MORAL EN KANT: A miúdo valórase a contribución epistemolóxica de Kant e esquécese a non menos revolucionaria contribución ética. Non só asentou as bases da filosofía do coñecemento posterior, senón que tamén deu un xiro completo ás formulacións da filosofía moral.  O propio autor defende que a ciencia ou o coñecemento non son nada se non contribúen a facer máis humano, auténtico e moral o noso comportamento. E iso, certamente, xa non é responsabilidade da razón teórica, senón da razón práctica.

          Así, recoñece que por enriba das cuestións teóricas, o que realmente nos inquieta e nos interesa son as de orde práctica, intentando responder á pregunta: que debo facer? A esta cuestión intenta responder basicamente na Fundamentación da Metafísica dos Costumes e na Crítica da Razón Práctica.

          A idea principal de devanditas obras consiste en mostrar que para xulgar o valor moral dunha acción ou obra humana unicamente débese atender á vontade que lle anima. Así, nada existe bo nin malo salvo unha boa ou mala vontade, que será a clave da moralidade. O seu punto de partida é a conciencia moral, é dicir, a existencia dunha lei moral no home, un sentimento universal do deber. Así, afirma a existencia innegable da lei moral. O home non pode eludir guiarse por certos principios reitores, do mesmo xeito que ao contemplar as accións dos outros é sempre capaz de manifestar valoracións de tipo ético. Os dous casos, as accións e os xuízos sobre estas, implican a conciencia de normas morais. O feito moral é unha evidencia que non necesita ningunha xustificación máis, segundo Kant.

          A vontade pura, que é a facultade que se determina a si mesma por leis ou principios, é o fundamento da conduta moral. Esta coincide coa razón práctica (razón, por ser formuladora de principios, e práctica, por referirse á conduta humana).

          Ao comezo da súa "Crítica da Razón Práctica" dinos que posto que o home é racional, debe guiarse pola razón e, xa que logo, esta debe ser a fonte da norma moral ou, o que é o mesmo, o ser humano debe atopar na súa propia razón as normas da súa conduta; a razón humana ten que ser á vez a fonte e o suxeito da lei moral. Con isto, Kant pretende crear unha teoría ética libre de elementos derivados do mundo dos feitos, sendo exclusivamente racional e a priori. Só así poderá ser obxectiva e universal.

          Kant rexeitou todas as éticas anteriores por ser:

1) materiais e empíricas, xa que teñen un contido concreto, polo que dependen de que o suxeito sinta pracer ao realizar a acción. Indican o que debemos facer ou evitar: “Tes que dicir a verdade”, “Tes que obedecer aos teus pais”, “Non tes que matar”... Son éticas que se basean nun ben (a felicidade, o pracer, a saúde...) e que establecen o camiño que hai que seguir para alcanzalo. Son, polo tanto, éticas interesadas, xa que promoven determinadas accións en función da recompensa que se segue do seu cumprimento. De aí que Kant diga que este tipo de éticas formulan imperativos hipotéticos, é dicir, subordinados a unha condición (ex.: "se queres que che respecten, respecta ti aos demais"). Este tipo de imperativos hipotéticos ordenan ou prohíben unha actuación en función do obxectivo marcado. Así, unha norma como “Non bebas en exceso” só nos obriga se primeiro aceptamos que “conservar a saúde” é un ben ao que debemos aspirar. Trátase, polo tanto, dun imperativo condicional: “Se queres conservar a saúde, non bebas en exceso”. Unicamente se aceptamos a condición, ten sentido a norma.

2)  heterónomas, xa que derivan as normas e deberes morais de campos alleos á razón humana e todo xira ao redor dun fin último -a felicidade, o pracer, Deus ... O que move á vontade vén dado dende fóra ao suxeito racional, provén da inclinación cara ao obxecto (desexo ou apetito).

          Para Kant, unha ética autenticamente humana ten que ser universal (válida para calquera ser humano, con independencia de cales sexan os seus intereses) e autónoma (baseada na liberdade e na capacidade humana para se dar unha lei desinteresada e auténtica). Estas dúas propiedades só son posibles nunha ética racional.

          Ademais, Kant rexeita as éticas anteriores porque considera que non son propias dun ser maior de idade como o ser humano. E é que Kant comparte a reivindicación da liberdade e da emancipación da Ilustración, defendendo que xa é hora de que o home se faga cargo da súa vida e decida por si mesmo. Esta emancipación esixe unha ética autónoma, na que sexa o propio home quen determine a lei moral, e isto é incompatible cunha ética material; por iso Kant defende a necesidade dunha ética formal, é dicir, carente de contido, polo que non nos di o que debemos facer, só como facelo. Son, polo tanto, éticas da forma: non nos ordenan “fai isto ou aquilo”, senón que determinan a maneira ou “forma” en que debemos actuar. Os imperativos desta ética non son hipotéticos, senón que son categóricos: obrigan e esixen cumprimento sen condicións nin excepcións. Kant formula o Imperativo Categórico do seguinte modo: "Obra de tal xeito que a máxima da túa conciencia poida valer sempre como lei universal".

          Este imperativo é coñecido tamén co nome de principio de universalidade, xa que non nos di o que temos que facer (beber ou non en exceso), senón que establece a forma que ten que ter calquera máxima para chegar a ser realmente unha norma moral. No fondo, é unha especie de reformulación da antiga lei de ouro: “O que non queiras para ti, non o queiras para os demais”, de modo que unha acción correcta consiste en facer o que esixiriamos que fixesen os demais.

           Na Fundamentación da metafísica dos costumes, Kant deriva da fórmula xeral da lei universal, outras fórmulas derivadas, como por exemplo: "Procede de tal modo que trates á humanidade, tanto na túa persoa como na dos demais, sempre como un fin en si mesmo e nunca como un medio". Isto significa que temos que tratar aos demais como o que son, seres humanos con dignidade, que non poden ser usados como instrumentos para satisfacer os nosos desexos. Actuar de modo que tratemos aos demais como fins e non como instrumento significa actuar de maneira desinteresada. Por exemplo, se eloxio aos demais poque desexo obter un favor deles, non obro dunha maneira moral, senón de forma interesada e egoísta. Deste modo, para Kant, actuar de maneira ética significa actuar desinteresadamente, é dicir, por respecto e amor ao deber. Isto significa algo máis que actuar externamente en conformidade co deber; é imprescindible que exista un convencemento e un respeto interno por el.

            O DEBER POLO DEBER: Kant di que unha vontade é boa cando intenta cumprir o deber por puro respecto ao deber (ex.: cando me inclino a respectar aos demais polo só feito de que debo respectados). En consecuencia, non é moral a actuación que é simplemente conforme á lei ou deber. Cando a conformidade á leis é un resultado casual ou se presenta con vistas a algunha satisfacción, a acción é soamente legal. A acción moral esixe considerar a lei non como un medio senón como un fin en si mesma. Por exemplo, se digo a verdade porque me convén ou porque mo esixen, a nosa acción coincide co deber, polo que é legal, pero non moral. E é que unha acción só é moralmente boa cando intentamos cumprir o deber polo mero deber, é dicir, cando dicimos a verdade porque debemos dicila. Así, vemos como Kant distingue entre legalidade e moralidade: unha acción legal é a que se axusta á lei por un condicionamento de premio ou castigo, mentres que unha acción moral é a que se rexe por un imperativo categórico (deber polo deber).

 Obrar por deber é obrar por principios racionais, é dicir, universais (válidos para todas as persoas) e absolutos (que non varían segundo as circunstancias), ou o que é o mesmo, por principios formais e autónomos. Autónomos porque a lei nace da propia vontade, a razón imponse a lei a si mesma. E formais porque carecen de contidos concretos, xa que o imperativo categórico non impón un contido á acción, senón só unha forma determinada: a imperatividade universal.

          Así pois, vemos como a ética kantiana non sinala que contidos son bos ou malos desde un punto de vista moral (ex.: axudar ao próximo é bo e matarlle é malo), nin tampouco que metas ou fins concretos debemos perseguir, senón que se limita a indicamos o modo ou a forma das nosas decisións morais. O único que posúe importancia é a intención da vontade, o obrar coa intención de cumprir co noso deber. O demais non importa.

         OS POSTULADOS DA RAZÓN PRÁCTICA: Ao longo da obra kantiana vaise respondendo ás seguintes preguntas: que é o ser humano? (un ser intelixente e moralmente libre que en todas as ordes da súa vida debe comportarse racionalmente), que podemos coñecer? (o fenoménico, os contidos das ciencias matemáticas e fisicas), e que debemos facer? (cumprir co noso deber por puro respecto ao deber). Quédanos, xa que logo, responder á cuestión de que podo esperar? Neste sentido, o concepto de liberdade, a inmortalidade da alma e a existencia de Deus, realidades que resultaban problemáticas para a razón teórica (non podían ser coñecidas), van ser recuperadas na Crítica da razón práctica como esixencias da propia moralidade.

En primeiro lugar, dinos que hai que postular a inmortalidade da alma humana e a existencia doutra vida para que a orde moral cúmprase e non se crebe. Para conseguir realizar o ben tal como se impón no imperativo categórico necesítase unha duración indefinida, é dicir, inmortalidade. E é que a natureza humana non é só intelixibilidade, senón tamén sensibilidade, o que supón que a esixencia puramente racional da moralidade non pode cumprirse nunca perfectamente. O camiño cara á perfección é infinito. Así, a inmortalidade da alma é unha esixencia práctica necesaria a fin de progresar na adecuación aos seus principios.

          En segundo lugar, Kant dinos que debemos postular a existencia de Deus como unha esixencia da felicidade humana. Sinálanos que a moralidade debe conducir á felicidade humana, polo que esta sería unha consecuencia, non pode ser nin a causa nin o obxecto ou fin da acción. Así, a razón práctica postula a existencia de Deus como Ben Supremo, no cal coinciden a virtude e a felicidade supremas. Como Ben Supremo, é o obxecto da nosa vontade. Tanto a inmortalidade da alma como a existencia de Deus son condicións necesarias para acadar este obxecto necesario da nosa vontade.

          E en terceiro e último lugar, Kant dinos que se existe un deber acerca dunha lei é porque se pode cumprir ou non esa lei. Deber implica poder. De feito, a liberdade é a única idea da que coñecemos a priori a súa posibilidade, pois é a condición da lei moral; sen liberdade non existiría a moralidade. A liberade garantiza que non só estamos sometidos ás leis causais e mecánicas do mundo natural fenoménico, pois nese caso nunca poderiamos acadar a autonomía necesaria para obrar moralmente. Por outra parte, a moralidade fainos recoñecemos libres nas nosas accións.